مرکز جامع سرطان​​​​​​​

شیمی درمانی یکی از رایج ترین درمان های سرطان است. در این روش از داروهای خاصی برای از بین بردن سلول های سرطانی یا جلوگیری از رشد و گسترش آنها به سایر قسمت های بدن استفاده می کند. پزشک انکولوژیست ممکن است شیمی درمانی را به تنهایی یا با جراحی یا پرتودرمانی تجویز کند. همچنین ممکن است انواع جدیدتری از داروهای ضد سرطان را همراه با شیمی درمانی  تجویز کند. بیمار می تواند شیمی درمانی را به صورت قرص یا از طیق سرم مصرف کند. 
حتی پس از جراحی برای برداشتن تومور، ممکن است بدن شما همچنان سلول های سرطانی داشته باشد. این سلول ها می توانند تومورهای جدید را رشد دهند یا سرطان را به سایر قسمت های بدن شما گسترش دهند. داروهای شیمی درمانی به تخریب، کوچک شدن یا کنترل آن سلول ها کمک می کند. همچنین ممکن است علائم ناشی از سرطان مانند درد را کاهش دهد. همچنین ممکن است برای کوچک کردن تومور قبل از اینکه پزشک آن را بوسیله جراحی خارج کند، شیمی درمانی انجام شود.
برای کمک به بازیابی قدرت بدن و رشد سلول های جدید و سالم، شیمی درمانی معمولاً طی چند هفته و با دز منقسم تجویز می شود. ممکن است دوزها را هر روز، هر هفته یا هر ماه تجویز شود. برنامه تجویز بستگی به نوع سرطان و شدت آن دارد.
پزشک سرطان (انکولوژیست) ممکن است بسته به موارد زیر یک داروی شیمی درمانی یا ترکیبی از داروهای مختلف را تجویز کند:

• نوع سرطان

• این که آیا قبلاً سرطان داشته اید یا خیر

• اگر مشکلات سلامتی دیگری مانند دیابت یا بیماری قلبی، کلیوی یا کبدی دارید

• هدف از شیمی درمانی (تسکینی یا درمانی)

شیمی درمانی

​​روش عملکرد شیمی درمانی: 
​​​​​​​
داروهای شیمی درمانی به چند روش متفاوت عمل می کنند. آنها می توانند:

• سلول های سرطانی و سالم را از بین ببرید

• فقط با سلول های سرطانی مبارزه کند

• مانع از رشد رگ های خونی تومور شود

انواع داروهای شیمی درمانی:

ده ها داروی شیمی درمانی وجود دارد که پزشکان می توانند تجویز کنند. آنها اغلب بر اساس نحوه کار و اینکه چه ساختاری دارند به گروه های مختلفی تقسیم می شوند. هر گروه از داروها سلول های سرطانی را به روشی متفاوت از بین می برند یا کوچک می کنند.

• برخی داروها به DNA سلول‌های سرطانی آسیب می‌زنند تا نتوانند کپی‌های بیشتری از خود تولید کنند. آنها را عوامل آلکیله کننده می نامند. این دسته از داروها قدیمی ترین نوع شیمی درمانی می باشند. آنها در انواع مختلفی از سرطان مانند لوسمی ، لنفوم ، مولتیپل میلوما و سارکوم و همچنین سرطان سینه، ریه، مغز و تخمدان بکار می رود. چند نمونه از عوامل آلکیله کننده عبارتند از: سیکلوفسفامید، ملفالان و تموزولومید هستند. یکی از پرکابردنرین انواع مواد آلکیله کننده داروهای بر پایه پلاتین (مانند کربوپلاتین ، سیس پلاتین یا اگزالیپلاتین) می باشد.

• یکی از انواع داروهای شیمی درمانی با متابولیسم طبیعی سلول ها تداخل می کند که باعث توقف رشد آنها می شود. این داروها آنتی متابولیت نامیده می شوند. پزشکان اغلب از آنها برای درمان سرطان خون و سرطان سینه، تخمدان و روده استفاده می کنند. داروهای این گروه شامل 5- فلوئورواوراسیل ، 6- مرکاپتوپورین، سیتارابین ، جمسیتابین و متوترکسات است.
  

• داروی آنتراسایکلین به آنزیم های داخل DNA سلول های سرطانی حمله می کند که به تقسیم و رشد آنها کمک می کند. آنها برای بسیاری از انواع سرطان بکار می روند. برخی از این داروها شامل اکتینومایسین-D، بلئومایسین ، دانوروبیسین و دوکسوروبیسین است. 
  

• داروهایی به نام مهارکننده‌های میتوز، سلول‌های سرطانی را از ساختن نسخه‌های بیشتری از خود باز می‌دارند. آنها همچنین می توانند بدن شما را از ساخت پروتئین هایی که سلول های سرطانی برای رشد به آن نیاز دارند، باز دارند. پزشکان ممکن است آنها را برای سرطان سینه و ریه و انواع میلوما، لوسمی و لنفوم تجویز کنند. مهار کننده های میتوز شامل دوستاکسل، استراموستین، پاکلیتاکسل و وینبلاستین هستند.
  

• نوع دیگری از دارو به نام مهارکننده های توپوایزومراز نیز به آنزیم هایی حمله می کند که به تقسیم و رشد سلول های سرطانی کمک می کنند. آنها در برخی از انواع لوسمی و سرطان ریه، تخمدان و روده و انواع دیگر استفاده می شود. این گروه دارویی شامل اتوپوزید، ایرینوتکان، تنیپوزید و توپوتکان است .

اثرات جانبی: 

داروهای شیمی درمانی می توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. اگر می خواهید درمان سرطان را شروع کنید، با تیم پزشکی خود در مورد عوارض جانبی احتمالی و اینکه چگونه می توانید آن ها را کاهش دهید صحبت کنید. در ادامه عوارض رایج شیمی درمانی ارائه می گردد: 

خستگی
این عارضه در طول شیمی درمانی رایج است. این عارضه بصورت کاهش قوای بدنی تظاهر پیدا می کند.
سته به میزان خستگی بیمار، پزشک ممکن است داروهایی را برای درمان سایر عوارض جانبی مانند افسردگی ، درد و کم خونی تجویز کند تا شدّت خستگی کاهش یابد. مطالعات نشان داده اند که این داروها می توانند انرژی را در افراد مبتلا به سرطان افزایش دهند .
به غیر از مصرف داروها، می توانید این عادات را برای مبارزه با خستگی تمرین کنید:

• سعی نکنید همه کارها را یکباره یا به تنهایی انجام دهید. اگر خانواده یا دوستانتان از شما می پرسند که چه کاری می توانند برای شما انجام دهند، برای خرید، آشپزی یا کارهای دیگر از آنها کمک بگیرید

• در صورت نیاز برنامه کاری خود را تنظیم کنید

• از یک رژیم غذایی سالم از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین بدون چربی استفاده کنید

• هر روز ورزش کنید، حتی به میزان کم

• نوشیدن مقدار زیادی آب

• در صورت نیاز چرت کوتاه بزنید، اما نه خیلی نزدیک به زمان خواب شبانه
  
  

تهوع و استفراغ
این عارضه می توانند قبل، حین یا بعد از درمان اتفاق بیفتد.
خبر خوب این است که با دارو عموماً قابل کنترل است. پزشک شما احتمالاً بر اساس نوع شیمی درمانی که دریافت می کنید، موارد خاصی را توصیه می کند. 
نکات دیگر:

• در طول روز به جای سه وعده غذایی حجیم، چندین وعده غذایی کوچک بخورید.

• مایعات را یک ساعت قبل از غذا بنوشید و در طول غذا از نوشیدن مایعات خودداری کنید.

• در تمام طول روز آب بنوشید.

• برای غذا خوردن خود با شیمی درمانی برنامه ریزی کنید. برای برخی از افراد، یک میان وعده درست قبل از جلسه به جلوگیری از حالت تهوع کمک می کند. برخی دیگر با معده خالی بهتر شیمی درمانی را تحمل می کنند.
  
  

ریزش مو
شیمی درمانی می تواند باعث ریزش مو شود. ریزش موی ناشی از شیمی درمانی اغلب تنها موی سر را شامل می شود. در مواردی ممکن است ابروها و مژه ها را هم شامل شود. 
یک کلاه محکم با ژل خنک به نام کلاه خنک کننده می تواند ریزش مو را برای برخی افراد کاهش دهد. این روش رگ‌های خونی پوست سر را تنگ می‌کند، بنابراین داروی شیمی‌درمانی کمتری به فولیکول‌های مو می‌رسد. از پزشک خود بپرسید که آیا این روش ممکن است به شما کمک کند. شما همچنین می توانید ریزش مو را با چند تغییر دیگر کنترل کنید:

• با موها و پوست سر خود به آرامی رفتار کنید. این بدان معناست که از شامپوهای ملایم، برس‌های نرم و بدون غلتک‌های برقی، اتوهای فرکننده، رنگ‌ها، یا خشک کن استفاده کنید.

• قبل از ریزش موهای خود از شامپو، نرم کننده و کرم مرطوب کننده و بعد از ریزش مو روی پوست سر استفاده کنید. این کار به کاهش خشکی پوست و خارش سر کمک می کند.

• استفاده از کلاه گیس، روسری یا کلاه را برای پوشاندن ریزش مو در نظر بگیرید. حتی ممکن است بخواهید قبل از شروع درمان، سر خود را بتراشید.

خونریزی و کبودی
شیمی درمانی پلاکت ها را که به لخته شدن خون شما کمک می کند، از بین می برد. با شیمی درمانی احتمال خونریزی و کبودی (خور به خودی یا در اثر ضربه) بیشتر است.
در این مورد تزریق پلاکت و یا داروهایتحذیک کننده تولید پلاکت کمک کننده است.

برای جلوگیری از خونریزی و کبودی:

• به جای تیغ از ماشین اصلاح برقی استفاده کنید.

• اگر نیاز به باد کردن بینی دارید، این کار را به آرامی انجام دهید.

• ورزش های خشن انجام ندهید

• از نخ دندان یا خلال دندان استفاده نکنید که باعث خونریزی لثه می شود.
  
  

کم خونی
ممکن است در طول شیمی درمانی به این وضعیت خونی مبتلا شوید زیرا برخی داروها می توانند سلول های تشکیل دهنده گلبول های قرمز در مغز استخوان را از بین ببرند. کم خونی می تواند یکی از دلایل اصلی خستگی در طول درمان باشد.
پزشک ممکن است مکمل های آهن ، ویتامین B12 یا مکمل های اسید فولیک را توصیه کند. وی ممکن است به شما بگوید که چند درمان را همزمان امتحان کنید. اگر کم خونی شما شدید است، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشید. در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را تجویز کند که بدن شما را تحریک می کند تا گلبول های قرمز بیشتری بسازد. غذاهای غنی از آهن مانند اسفناج، گوشت قرمز و لوبیا نیز ممکن است به افزایش انرژی شما کمک کنند.

عفونت
شیمی درمانی همچنین گلبول های سفید خون را که با میکروب ها مبارزه می کنند، از بین می برد. این می تواند احتمال ابتلا به عفونت را افزایش دهد. در صورت مشاهده علائم عفونت احتمالی مانند تب، گلودرد ، سرفه یا پوست قرمز متورم، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.
برای جلوگیری از عفونت:

• دست های خود را اغلب بشویید.

• از افرادی که بیمار هستند یا به تازگی واکسن آبله مرغان، فلج اطفال یا سرخک را تزریق کرده اند، خودداری کنید .

• قبل از هماهنگی با پزشک خود هیچ واکسنی نزنید.

• مراقب حیوانات خانگی و سایر حیوانات باشید.

یبوست و اسهال
در صورت یبوست، داروهای ضد اسهال را امتحان کنید یا از ملین ها و نرم کننده های مدفوع  استفاده کنید. می توانید آنها را بدون نسخه یا با نسخه تهیه کنید. همیشه قبل از مصرف آنها با پزشک خود صحبت کنید. همچنین غذاهای پر فیبر، ورزش و نوشیدن مایعات زیاد را امتحان کنید.
برای اسهال، غذاهای کم فیبر مانند برنج سفید، بلغور جو دوسر و مرغ بدون پوست ممکن است کمک کنند.

مغز شیمی (Chemo Brain or Chemo Fog)
برخی از افرادی که شیمی درمانی می شوند در به خاطر سپردن و تمرکز مشکل پیدا می کنند. به آن "مغز شیمی" می گویند. برای جلوگیری از این عارضه، موارد ذیل توصیه می شود:

• به یک برنامه در زندگی روزمره پایبند باشید.

• یادداشت برداری کنید.

• عوامل حواس پرتی در محل کار و جاهای دیگر را کاهش دهید.

• از یک جعبه قرص برای مصرف بهینه داروهای خود استفاده کنید.

زخم های دهان و گلو
زخم های دردناک می توانند خوردن را سخت کنند و ممکن است عفونی شوند.
از پزشک خود در مورد داروهای مسکن و پمادها سوال کنید. اگر خشکی دهان دارید، ممکن است پزشک درمان هایی را برای کمک به ترشح بیشتر بزاق توصیه کند.
نکات دیگر:

• حداقل ۲ هفته قبل از شروع شیمی درمانی، کارهای دندانپزشکی را انجام دهید.

• دندان ها و زبان خود را بعد از هر وعده غذایی و قبل از خواب با یک مسواک نرم یا سواب های پنبه ای مسواک بزنید.

• درست قبل یا در طول جلسه شیمی درمانی چیپس یخ بمکید.

تغییرات عصبی
اگر بی حسی، ضعف، سوزش، احساس سوزن سوزن شدن، یا درد در دست و پا دارید، ممکن است به این معنی باشد که داروهای شیمی درمانی شما به برخی از اعصاب آسیب رسانده است. این وضعیت نوروپاتی محیطی نامیده می شود. ممکن است با ادامه درمان اوضاع بدتر شود.
پزشک ممکن است چند داروی مختلف برای کمک به شما بدهد. همچنین اقدامات حمایتی ذیل توصیه می شود:

• همیشه برای محافظت از پاهای خود کفش بپوشید.

• هنگامی که در حال آشپزی یا کار در خارج از منزل هستید، دستکش بپوشید.

• از تشک های حمام در حمام استفاده کنید.

• برای حفظ تعادل خود از عصا استفاده کنید.
  
  

اشتها و تغییرات وزن
ممکن است متوجه شوید که کمتر از حد معمول گرسنه هستید یا اصلا گرسنه نیستید. برخی افراد فقط با کمی غذا احساس سیری می کنند. این تغییرات می تواند شما را از تغذیه مناسب باز دارد و باعث کاهش وزن شما شود. همچنین ممکن است عضلات شما تحلیل رود که باعث ضعیف‌تر شدن شما می‌شود.
با پزشک خود در مورد تغییرات اشتها صحبت کنید قبل از اینکه بهبودی شما را کند کنند یا مانع درمان شما شوند.
برخی از نکات برای مدیریت تغییرات اشتها عبارتند از:

• چندین وعده غذایی کوچک در روز بخورید.

• هر زمان که احساس گرسنگی کردید میان وعده بخورید.

• غذاهای پر کالری و پروتئین مانند میوه های خشک، آجیل، پنیر، ماست، تخم مرغ و غلات میل کنید

• با خوردن غذای سرد حالت تهوع را کاهش دهید.

• اگر طعم غذا خیلی ملایم است، ادویه یا چاشنی اضافه کنید.

• حدود یک ساعت قبل از غذا مقداری ورزش سبک انجام دهید. 

درد
سردرد، درد عضلانی، درد معده و سایر ناراحتی ها یکی دیگر از عوارض جانبی رایج شیمی درمانی است. ممکن است کوتاه یا طولانی باشد. همچنین می تواند بیاید و برود. این درد می تواند استرس و نگرانی بیمار را بیشتر کند.
به پزشک خود بگویید که درد شما به چگونه است و اینکه آیا چیزی آن را بهتر یا بدتر می کند. این اطلاعات می تواند به تشخیص علّت سردرد کمک کند و در نتیجه درمان موثرتری انتخاب شود، شامل:

• دارو

• فیزیوتراپی

• مشاوره مغز و اعصاب

• درمان های مکمل مانند طب سوزنی یا مدیتیشن

تغییرات پوست و ناخن
ممکن است پس از شروع شیمی درمانی متوجه تغییراتی در پوست و ناخن خود شوید. پوست شما می تواند خشک، کم رنگ، حساس به آفتاب، قرمز و دردناک و یا خارش‌دار شود. مشکلات ناخن ممکن استبصورت کبودی، خشکی، نازکی یا شکنندگی، بلند شدن از بستر ناخن و یا بصورت فرورفتگی تظاهر پیدا کند.
کرم های محافظت کننده پوست می تواند به جلوگیری از خشکی و محافظت از پوست در برابر آفتاب کمک کند. ممکن است بخواهید از لاک ناخن برای پوشاندن تغییرات رنگ ناخن خود استفاده کنید. برای محافظت از پوست و ناخن های خود در برابر آسیب در طول فعالیت های روزمره مراقبت بیشتری داشته باشید. هنگام شستشوی ظروف و یا باغبانی از دستکش استفاده کنید و ناخن های خود همیشه را کوتاه و تمیز نگه دارید.

مشکلات دستگاه ادراری
برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند به سلول های کلیه یا مثانه آسیب برسانند. این باعث ایجاد مشکلاتی مانند انسداد، عفونت، و یا خونریزی ادراری می تواند شود. اگر متوجه تغییراتی در دفع ادرار خود شدید، از جمله درد هنگام ادرار کردن، مشکل در شروع دفع یا احساس اینکه نمی توانید مثانه خود را تا آخر تخلیه کنید، به پزشک خود اطلاع دهید. آنها ممکن است 
با موارد زیر احتمال ابتلا به مشکلات ادراری را کاهش دهید:

• نوشیدن مقدار زیادی مایعات، به ویژه در نزدیکی شیمی درمانی

• ادرار کردن مرتب

• پرهیز از کافئین، غذاهای تند و الکل

• برخی مواد غذایی نظیر گرمیجات (مثل پسته، فندق و گردو) می تواند علائم ادراری را بدتر کند.

تغییرات خلق و خوی
درمان سرطان می تواند استرس زا باشد. اما خود داروهای شیمی درمانی نیز می توانند بر خلق و خوی شما تأثیر بگذارد. اگر متوجه تغییرات جدی شدید یا اگر احساس کردید که در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می کند، با پزشک خود صحبت کنید. آنها می توانند به شما کمک کنند تا بفهمید آیا این تغییرات نتیجه درمان شما هستند یا خیر و به شما کمک می کنند تا برنامه ای برای مدیریت آنها داشته باشید.

تغییرات مرتبط با جنسیت
تغییرات جسمی و روحی ناشی از شیمی درمانی نیز می تواند بر زندگی جنسی شما تأثیر بگذارد. عوارض جنسی عبارتند از:

• عدم تمایل به رابطه جنسی

• مشکل در احساس برانگیختگی

• مشکل در رسیدن به ارگاسم

• انزال زودرس یا ارگاسم "خشک" در مردان

• درد یا بی حسی در اندام تناسلی 

تیم پزشکی شما می تواند بهترین راه ها را برای مدیریت علائم توصیه کند. این ممکن است شامل داروهای بدون نسخه یا نسخه ای، تمرینات کف لگن یا مشاوره باشد.

مشکلات باروری
شیمی درمانی می تواند بر توانایی شما برای بچه دار شدن برای مدت کوتاه یا دائمی تأثیر بگذارد. آسیب به تخمدان یا تخمک ممکن است باعث یائسگی زودرس شود. قبل از شروع درمان با تیم پزشکی خود در مورد خطرات آن صحبت کنید. ممکن است بتوانید تخمک یا مایع منی را منجمد و ذخیره کنید تا بعداً استفاده کنید.

مشکلات قلبی
این عرضه نادر است، اما برخی داروهای شیمی درمانی احتمال بیشتری دارد که باعث مشکلات قلبی شوند . عوارض قلبی داروهای شیمی درمانی عبارتند از:

• آسیب عضلانی قلب (کاردیومیوپاتی ، نارسایی احتقانی قلب)

• تورم عضلانی قلب (میوکاردیت)

• بیماری عروق کرونر قلب

• ضربان قلب نامنظم (آریتمی)

• آسیب به دریچه های قلب

• تورم پرده اطراف قلب (پریکاردیت) یا ضخیم شدن آن (فیبروز پریکارد)

پزشک خطر ابتلا به مشکلات قلبی را هنگام تهیه یک برنامه درمانی سرطان در نظر خواهد داشت. آنها ممکن است از شما بخواهند که آزمایشاتی برای مشاهده این مسائل داشته باشید.

عوارض جانبی چقدر طول می کشد؟
اکثر عوارض جانبی شیمی درمانی پس از پایان درمان متوقف می شوند. برخی از آنها ممکن است ماه ها یا سال ها طول بکشد تا از بین بروند. اگر داروها به اندام های شما آسیب بزنند، اثرات آن می تواند دائمی باشد.
با پزشک خود در مورد خطرات عوارض جانبی و مدت زمان ماندگاری آنها صحبت کنید. تیم پزشکی شما ممکن است بتواند درمان شما را تغییر دهد یا مواردی را پیشنهاد کند تا عوارض کمتری داشته باشید.

چه زمانی با پزشک خود تماس بگیرید
برخی از عوارض جانبی شیمی درمانی نیاز به کمک فوری پزشکی دارند. اگر دارید با پزشک خود تماس بگیرید:

• تب بیش از ۳۸ درجه سانتی گراد

• خونریزی یا کبود شدگی خودبخودی
  واکنش آلرژیک بصورت راش (جوش پوستی)، تورم لب ها یا مشکل در تنفس یا بلع
  لرز شدید
  درد بدون توجیه
  مشکل در تنفس
  خون در مرفوع یا ادرار
  اسهال یا استفراغ شدید

منبع : WebMD